سرطان چیست؟
سَرَطان، کَنسِریا چَنگار، به مجموعه ای از بیماری‌هایی گفته می‌شود که از تکثیر مهارنشدهٔ سلول های دگردیسی یافته پدید می‌آیند. از دیدگاه حکیمان قدیمی طب ایرانی سرطان نوعی ورم است که به سبب تغییرات اخلاط بدن پیدا می‌شود ولی امروزه با پیشرفت دانش پزشکی می‌دانیم که این گونه نیست. سلول‌های سرطانی از ساز و کارهای عادی تقسیم و رشد سلول ها جدا می افتند. علت دقیق این پدیده همچنان نامشخص است ولی احتمال دارد عوامل ژنتیکی یا مواردی که موجب اختلال در فعالیت سلول‌ها می‌شوند درهسته سلول ناهنجاری به بار آورند. از جملهٔ این موارد می توان از مواد رادیواکتیو، مواد شیمیایی و سمّی یا تابش بیش از اندازه نور آفتاب نام برد. در یک جاندار سالم، همیشه بین میزان تقسیم سلول، مرگ طبیعی سلولی و تمایز تعادلی وجود دارد.
پژوهشگران انگلیسی در پژوهش‌هایشان دریافتند که عدم توازن غیر ژنتیکی پروتئین باعث رشد خارج از کنترل تومور می‌شود. پژوهشگران هنگام پژوهش‌های آزمایشگاهی بر روی موش دریافتند که دو پروتئین Plcy1 و Grb2 برای چسبیدن در مسیر Akt با هم رقابت می‌کنند. زمانی که پروتئین Plcy1 به این مسیر می‌چسبد باعث تکثیر سلولی می‌شود. اما پروئین Grb2 تکثیر سلولی را کنترل می‌کند. در سلول‌هایی که کمبود پروتیین Grb2 دارند، رشد سلولی پتانسیل از کنترل خارج شدن و سرطانی شدن را دارد.
سرطان شامل انواع تومورهای بدخیم می شود که در پزشکی آنها را بیشتر با نام نئوپلاسم می‌شناسند. این اتفاق زمانی می‌افتد که یکی از سلول‌های بدن در اثر عوامل مختلف دچار رشد غیرطبیعی سلول‌های دیگر می‌شود. این فرایند در نهایت منجر به تولید تومور می‌شود و آن بخش را از کار می‌اندازد و به بخش‌های دیگر نیز سرایت می‌کند.
تومورها خود به دو دسته بدخیم و خوش خیم تقسیم می‌شوند. نوع بدخیم آنها می‌تواند با گسترش زیادی به قسمت‌های دیگر بدن سرایت کند. این تومور توسط سیستم لنفاوی و گردش خون در بدن جا به جا شده تا بقیهٔ قسمت‌ها را عاری و درگیر خود کند. سرطان با این نوع تومور گاهی بدون جراحی قابل درمان نخواهد بود. تومور خوش خیم برخلاف بدخیم نمی‌تواند دیگر قسمت‌های بدن را از خود پر کند. گاهی اوقات این تومور می‌تواند بسیار بزرگ باشد. البته نباید ناگفته بماند که تومورهای خوش خیم مغزی می‌توانند منجر به مرگ شوند به همین علت درمان این نوع از تومور خوش خیم بسیار اهمیت دارد.
احتمال بروز سرطان در سنین مختلف وجود دارد ولی با افزایش سن احتمال ابتلا به سرطان زیادتر می‌شود. سرطان باعث ۱۳٪ عوامل مرگ و میر انسان‌ها ست. بر طبق گزارش انجمن بهداشت آمریکا ۷٫۶ میلیون نفر بر اثر سرطان در سال ۲۰۰۷ مرده‌اند. سرطان تنها ویژه انسان نیست و همه جانوران و گیاهان پرسلولی نیز ممکن است به سرطان دچار شوند. سرطان بیماری پیش رونده است. گفته می‌شود ۷۰ درصد مرگ‌های ناشی از سرطان در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهند. این در حالی است که مرگ و میر در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته که روند افزایشی را طی کرده‌اند به خوبی تحت کنترل درآمده‌است.
تفاوت‌های بارزی در میزان وقوع و مرگ و میر ناشی از انواع سرطان در سرتاسر دنیا وجود دارد. برای مثال میزان مرگ ناشی از سرطان معده در ژاپن ۷ تا ۸ برابر آمریکاست. در مقابل میزان مرگ و میر ناشی از سرطان ریه در آمریکا کمی بیش از ۲ برابر ژاپن است. مرگ و میر ناشی از سرطان پوست که بیشتر به علت ملانوم بدخیم می‌باشد در نیوزلند ۶ برابر شایع‌تر از ایسلند است. مهم‌ترین علت آن تفاوت در معرض قرار گرفتن در نور خورشید (یا نقص لایه ازن) می‌باشد.
اکثر سرطان‌های تخمدان از یک سلول منفرد طی تجمع اختلالات ژنتیکی و اپی ژنتیکی ایجاد می‌گردد. این اختلالات باعث عدم کنترل بر تقسیمات سلولی، ناپایداری ژنتیکی، مقاومت به آپوپتوز، نامیرایی، قابلیت تهاجم یافتن، متاستاز و رگ زایی، مهار آپوپتوز و در نهایت باعث نامیرایی سلول‌های سرطانی می‌شود.
سرطان پستان و پروستات هنوز به ترتیب از شایع‌ترین انواع سرطان در زنان و مردان است. موارد سرطان ریه در زنان در حال افزایش است. همچنین موارد تومورهای مری که در اثر اسیدهای واکنشی در اثر چاقی ایجاد می‌شود، اکنون بیشتر در مراکز درمانی دیده می‌شود. سرطان در نواحی سر و گردن که توسط نوعی ویروس ایجاد می‌شود در حال افزایش است. گفته می‌شود که سکس دهانی عامل اصلی انتقال این نوع ویروس است.
بر اساس بررسی‌های تازه، افزایش امید به زندگی به این معنی ست که افراد بیشتر عمر می‌کنند و لذا تعداد بیشتری از آنها تحت تأثیر این بیماری قرار خواهند گرفت. اما سبک زندگی بهتر مانند کاهش وزن و سیگار نکشیدن، می‌تواند تأثیر مهمی در عدم ابتلا به این بیماری داشته باشد.
به گفته پروفسور پیتر سیسیانی، از دانشگاه کویین مری، «افزایش موارد سرطان اجتناب‌ناپذیر نیست و کارهای زیادی است که می‌توانیم برای جلوگیری از ابتلا به سرطان انجام دهیم.» عواملی در زندگی روزمره مانند چاقی، گوشت قرمز یا استفاده از دخانیات خطر ایجاد و رشد تومور را افزایش می‌دهد. دنبال کردن یک روش زندگی سالم می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را در طول زندگی یک فرد از ۵۰ درصد به ۳۰ درصد کاهش دهد. به تازگی نتایج یک مطالعه نشان داد که بلندی قد با افزایش خطر ابتلا به سرطان ارتباط دارد. براساس این تحقیق، خطر ابتلا به سرطان سینه، پوست و نیز سایر سرطان‌ها در افرادی با قد بلندتر بیشتر از افرادی با قد کوتاه تر است. طبق نتایج این مطالعه، به ازای هر چهار اینچ (حدود ۱۰ سانتی‌متر) بلندتر بودن قد، خطر ابتلا به سرطان در زنان ۱۸ درصد و در مردان ۱۱ درصد بالا می‌رود.
عوامل ابتلا به سرطان
سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که بیماری چاقی به ویژه در کشورهای توسعه یافته یکی از عوامل اصلی ابتلا به سرطان به شمار می رود. همچنین سازمان ملل از افزایش سرطان های ناشی از چاقی در کشورهای توسعه یافته خبر داد. تنها در سال ۲۰۱۲ بیماری چاقی در کشورهای توسعه یافته باعث ابتلای ۴۸۱ هزار نفر از مردم این کشورها به بیماری سرطان، به ویژه در میان زنان شده است. این سازمان با ذکر این نکته که تعداد افرادی که در اثر بیماری چاقی بیش از حد به سرطان مبتلا شده‌اند ۳٬۶ درصد از مجموع بیماران سرطانی جهان در سال ۲۰۱۲ را تشکیل می‌دهد، تصریح کرده است که از طریق مقابله با بیماری چاقی می‌توان دست کم ۲۵ درصد از آمار ابتلا به سرطان در این جوامع را کاهش داد. در این گزارش اشاره شده است که کشورهای منطقه آمریکای شمالی در سال ۲۰۱۲ با ۱۱۱ هزار نفر بیمار یعنی معادل ۲۳ درصد از مجموع مبتلایان به سرطان‌های ناشی از چاقی، در صدر جدول این بیماران و کشورهای اروپای شرقی با نزدیک به ۶۵ هزار نفر در مقام دوم قرار دارند.
دخانیات : مصرف دخانیات در ایجاد سرطان در مجاری تنفسی نقش اساسی دارد. ۹۰٪ ابتلا به سرطان ریه به دلیل کشیدن سیگار رخ می‌دهد. سیگار کشیدن مهم‌ترین عامل محیطی منفرد در وقوع مرگ زودرس در آمریکا می‌باشد.
مواد غذایی: مصرف الکل در ابتلا به سرطان‌های دهان ( به غیر از لب )، حنجره، مری و به دلیل ایجاد سیروز الکلی احتمال بروز سرطان کبد را بالا می‌برد. مصرف قند در طول دوره درمان سرطان ممنوع است، زیرا سلول‌های سرطانی با مصرف قند می‌تواند بهتر بافت‌های دیگر بدن را آلوده کنند. معنی این جمله این است که سلول سرطانی با مصرف قند قوی تر می‌شود و باسرعت بالاتری تکثیر می‌شوند. به زبان ساده تر باید گفت سلول سرطانی دارای ۹۴ گیرنده قند است ولی سلول بدن دارای ۴ گیرنده است و هر مولکول قندی را که ببیند جذب می کند و بزرگتر می‌شود.
در جدول مواد سرطان زا سازمان بهداشت جهانی گوشت قرمز در گروه دوم مواد سرطان زا قرار دارد و گوشت‌های فراوری شده در گروه یک همچنین گوشت‌های بالای صد درجه حرارت دیده مخصوصاً گوشت‌های سفید دارای آمینوهیدروسیکلیک هستند که نوعی ماده سرطان زا گروه یک است ماهی نیز به دلیل دارا بودن جیوه خاصیت سرطان زایی دارد. استروژن حیوانی سلول‌های سوماتیک کازئین و هرمون‌های رشد شبه انسولین موجود در شیر خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند و می‌توانند در تمام مراحل سرطان مؤثر باشد. تخم مرغ به دلیل دارا بودن مقدار زیاد کولین و کلسترول می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
مطالعهٔ محققان آژانس استاندارد غذا در انگلیس نشان می دهد، زمانی که مواد غذایی حاوی کربوهیدرات در معرض دمای بالا قرار می‌گیرند، سمّی به نام «آکریل آمید» تولید می کنند که سرطان زاست. به همین دلیل پژوهشگران اعتقاد دارند مصرف بیش از اندازه نان سوخاری (تُست شده) احتمال بروز سرطان را افزایش می‌دهد. طبق اعلام آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، گوشت خوک و فراورده های آن مانند گوشت دودی، ژامبون، سوسیس خوک و سایر گوشت های فرآوری شده حامل این مواد، به اندازه استعمال سیگار، خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد.
پرتوها: برخی از پرتوها همچون پرتوهای فرابنفش خورشید (UV)، باعث ایجاد سرطان هایی چون سرطان پوست می‌شوند.
عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی : برخی سرطان‌ها همچون سرطان گردن رحم به علت عفونت‌های ویروسی ( ویروس پاپیلومای انسانی ) بروز می‌کنند. بررسی باکتری‌های موجود در آب دهان نشان داده است، بین نوع باکتری‌های بیماری لثه و سرطان سر و گردن و دهان و مری ارتباط وجود دارد.
محققان دانمارکی موفق به کشف پروتئینی شدند که به آنزیم «ADAM17» اجازه می‌دهد با زدودن مولکول‌ها از سطح سلول‌های سرطانی به رشد آنها کمک کند. پروتئین «PACS-2» به آنزیم «ADAM17» کمک می‌کند تا به درون و خارج از سلول‌های سرطانی انتقال یابد؛ اگر بتوان این پروتئین را مهار کرد، می‌توان در مهار رشد تومور سرطانی موفق بود.
راه های پیشگیری
یکی از مهم ترین مشکلات در درمان سرطان بحث تشخیص به موقع و زودهنگام آن است. بسیاری از بیماران به دلیل تشخیص دیرهنگام این بیماری قادر به درمان آن نبوده‌اند که از جمله دلایل آن سخت بودن روندهای تشخیصی این بیماری است. به تازگی محققان سوئدی آزمایش خونی ابداع کرده‌اند که گفته می‌شود در ۹۶ درصد از موارد، ابتلا به سرطان را به دقت تشخیص می‌دهد و در ۷۱ درصد از موارد نیز نوع آن را به درستی اعلام می‌کند.
برخی از روش های کلی مانند عدم استعمال دخانیات، مصرف غذای سالم، پرهیز از عوامل تراتوژن (برخی مواد شیمیایی صنعتی مانند آزبست، اشعه یونیزان مانند کار در رادیولوژی، نور آفتاب و …)، ورزش و خودداری از رفتارهای پرخطر جنسی رعایت بهداشت دهان و دندان در پیشگیری از سرطان مؤثرند. بتازگی محققان در پژوهش‌های خود روی حیوانات دریافتند که دویدن تا ۵۰ درصد اندازه تومورها را کاهش می‌دهد. مطالعات جدید نشان می‌دهد که سبک زندگی و عوامل محیطی، عامل ۷۰ تا ۹۰ درصد انواع سرطان است. به همین دلیل کارشناسان اعتقاد دارند که سرطان با زندگی سالم قابل اجتناب است.
